Wakar Zuwa Birnin Kano; Daga Aliyu Dansidi Sarkin Zazzau

Sarkin Zazzau Aliyu Dan Sidi shahararren Sarkin ne a Arewacin Nigeria, yayi fice saboda irin fasaharsa da illiminsa, shi kuma ne sarkin Zazzau na farko da Turawa suka nada. Turawanne kuma suka sauke shi, bayan sun samu sabanin ra'ayi akan wasu sauye-sauyen zamani. Ya zama sarki yana da Shekara Sitiin da hudu (64), yayi sarautar Zazzau daga 1903-1920 . Jikan Sarkin Zazzau Musa ne, Bamalli. Wani abin sha'awa gameda da tarihinsa shine, shi dai bai taso a gidan Sarautar Zazzau ba, ya taso a gidan malanta ne, a hannun malaminsa Limamin Durum wato malam Abubakar. Ya taba samun sabani da Sarkin Zazzau Kwasau (Mai kogin Jini dan Sambo), wanda hakan ya sanya bar Kasar Zazzau, ya shiga yawace-yawace, inda har ya Zauna a kasar Kwantagora a zamanin Sarkin Kwantagora Ibrahim Nagwamatse. Ya wallafi wakoki da dama, cikinsu kuwa akwai Tabarkoko, Saudul Kulubi, Wakar Diga da kuma wannan waka ta Birnin Kano.
Ance wannan waka yayi tane, yayi wata Dabar bankwana da Sarakunan Arewacin Nijeriya suka shiryawa Gwamna Arewacin na Zamanin Turawa wato sir Hugh Clifford, a Birnin na Kano acikin shekara 1914. A zamaninsa akan masa kirari da "Aliyu na Awwa mai iya Sarki" . Sarkin Zazzau Aliyu dan Sidi Batijjane ne na kwarai, domin mun kawo muku wakarsa da yayiwa Shehun Darikar ta Tijjaniya wato Shehu Ahmad Tijjani, ga mai so sai ya duba cikin kudayen Turaka wato Archives. Ga dai Malam Aliyu dan Sidi a Birnin Kano.






Muna gode Allah da yayi nufi
Yasa muka taru a kofar Kano

Muna yin Salati bisa ga Muhammad
Dalilinsa anka yi mu akayi Kano

Mu kara salati bisa ga sahabbai
Mu sami dalilinsu komi anu

Zama hali ma nahnu shi muka zance
Da niy yi shiri zani birnin Kano

Diya min Muharram ga ran Lahadi
Na hau bisa jirgi zuwa na Kano

Ga Chalawa ni kwana guda muka tashi
Muna gaisuwa da dawakan Kano

Dawaki na baki kaza yan gari
Fa har muka sadu da Sarkin Kano

Da fa muka gaisa ya juya na bishi
Dada har ya kaini masauki Kano

Ina gaida masu zuwa daga nesa
Da shaihu na Kukawa ga shi Kano

Da Mahoni Laraba Gaidan Kano
Kaza Lamido Adamawa a birnin Kano

Katagum, Hadejia, kaza duk da Gombe
Misau Jama'are a birnin Kano

Da Zazzau da Bauchi, kaza Katsina
Da Daura, Gumel gasu birnin Kano

Kazaure da kau Sakkwato har da Gwandu
Kabawa da Argungu birnin Kano

Mutan Gwadabawa da Kwanni da Yabo
Gamuwa da Anka a birnin Kano

Da Meri da Augi mutanen Yamma
Mutan Jega ga su a birnin Kano

Mutan Wukari, mutanen Ibi
Da Loko da Lokoja a birnin Kano

Da Yawuri har Kwantagora Rijau
Mutan Wushishi da Bussa a Birnin Kano

Kushurki da Kunguna har Kuriga
da Gwari na Waki a taron Kano

Mutanen Maginga mtan Kanbuwa
Na Sulame gasu a birnin Kano

Illori, Nufawa, Lafai, Agaye
Fa hatta Abuja a birnin Kano

Fa har Tunkiya gata ga Damisa
Mashayansu dai sunyi kiwo Kano

Kutawa mutanen Kafi, Lafiya
Da jam'an ta Baroro a birnin Kano

Da Mahmudu Ningi da Sarkin Bura
Da Sarkin na Bassa a birnin Kano

Ina gaida Sarkin Kano Yayi Aiki
da anka yi taro garinsa Kano

Gidaje na sabka dada har liyafa
Da taryan sarakai su sabka Kano

Da sabkan farare da sabkan bakake
da birni da kauye a birnin Kano

dalili gareni in san yayi aiki
Zama nayi ko da nika je Kano

Da shi da ya sabkar da su masu sabka
Ta'ala shi bamu sawaba Kano

Fa naje da yare iri da yawa
Da busa da ganga a taron Kano

Fitawa da doki dako Feluwa
Da sayi suna sukuwa nan Kano

Mutane da doki da niz zo dasu
jimillansu hamsa zuwana Kano

Kurama, Katab har da Cawai duka
Fa duk sunyi wasa a taron Kano

Da Jaba da Gwari mutan Rumaya
Kadara fa na kai su taron Kano

Ga babban suka na dawakan saraki
Na Zazzau fa sun ka ci taron Kano

Da anka yi wasa fage ya hadu
Muhudanmu sun yi ado nan Kano

Ka rarra, ka Kabra, ku san tumkiya
Bata iya kabra ba Kano

Da tauri da tsauri idan anka goga
Guda sai shi yanke guda a Kano

Ba'an gwada karfe ba, sai inda karfe
Duwatsu fashewa su kai a Kano

Ka zaga Kano har kasan dan Kano
Na birnin Kano wanda yasan Kano

Ka kau tambaye shi tsakani da Allah
Ya bayyana maka taron Kano

Na yawata Kano gani ga dan Kano
Dada har nasan anguwa a Kano

akwai anguwan madawkin Kano
Da sunanta Yola a birnin Kano

Daneji, da Soron dinki akwai su
akwai Lungunawa da Sheshe Kano

Da Marmara duk unguwa ce duka
da Kunduke Kwankwaso duk a Kano

Akwai Wudilawa akwai Na'ibawa
Da Ibadi Fasa-keya a birnin Kano.

Caranci, Gudundi, akkwai Jarkasa
Makankari, Garko duk a Kano

Kusura, Kudancin Kano da Wazirci
Da Siradi akwai ta Kano

Karofi na Wanka da Shuni akwaisu
Madatai da Daushi akwai su Kano

Karofi na Sudawa, Zangon Ciki
Da Dandago, Diso akwai su Kano

Akwai unguwar Durunmin Kaigama
Da Bulbulas, Guntu akwai su Kano

Da Yalwa da Dala, Madaboo duka
Suna nan Arewa da Kurmin Kano

Akwai wata ko unguwa Masaka
Da Sarari da Sagagi Birnin Kano

Awai unguwa Waitaka a Kano
Akwai Durumin Dakata min Kano

Mahanga, Kutumbawa duk unguwa ce
Da Damtsenka Tsage a Birnin Kano

Akwai Cediya ta Kuda unguwa ce
Akwai Kalaman Dusu duk a Kano

Da Lallokin Lemu, da kau Makwarari
Makwalla fa duk unguwa ce Kano

Dabinon Awansu da Mandawari
Da Alfindiki Kwalwa duk a Kano

Tsaya in gajarta guda don kau yawaita
In kawo wurinta da niyyi Kano

Fa har muka kare naje Nasarawa
Garin makarantan su Sambon Kano

Akwai makaranta karatun Bature
Acan Nasarawa ta kofar Kano

akwai yara masu Karatu na allo
Akwai masallaci ginanne Kano

AKwai Makaranta ta al Kur'ani
Da litattafanmu a birnin Kano

Akwai wani dakin zaman masu ciwo
Akwai matsarinsu a kofan Kano

Masaka, madunka, da mai Sassaka
Gidansu guda makarantan Kano

Makera, Badukai da masu kudi
Cikin makaranta ta kofar Kano

Cikin shekara goma sha dai ga daula
Aliyu binu Sidi zuwanshi Kano

Ya wake ta yan baya domin su ji
Su san wakacin tafiyanshi Kano.